مکانیزم ماشه در برجام چیست؟
مکانیزم ماشه (Snapback Mechanism) یکی از بخش‌های کلیدی برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) است که به اعضای این توافق اجازه می‌دهد در صورت عدم پایبندی ایران به تعهداتش، تحریم‌های سازمان ملل را که قبل از برجام وجود داشت، به‌طور خودکار بازگردانند. این سازوکار در بندهای ۳۶ و ۳۷ قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل آمده است.
طبق این سازوکار، هر یک از اعضای دائمی برجام (ایران، چین، روسیه، فرانسه، بریتانیا، آلمان، اتحادیه اروپا و آمریکا – البته آمریکا پس از خروج از برجام دیگر عضو رسمی محسوب نمی‌شود) می‌تواند ادعا کند که ایران تعهداتش را نقض کرده است. در این صورت، اگر طی ۳۰ روز اختلافات حل نشود، تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران به‌طور خودکار بازمی‌گردند، مگر اینکه شورای امنیت رأی به ادامه لغو تحریم‌ها بدهد، که آمریکا یا هر عضو دائم شورای امنیت می‌تواند این را وتو کند.
آیا امکان فعال شدن مکانیزم ماشه وجود دارد؟
در شرایط فعلی، احتمال فعال شدن مکانیزم ماشه بستگی به تصمیمات کشورهای اروپایی دارد. آمریکا در سال ۲۰۲۰ تلاش کرد این سازوکار را فعال کند، اما چون از برجام خارج شده بود، سایر اعضای شورای امنیت این اقدام را نپذیرفتند. اما اکنون، اگر کشورهای اروپایی (فرانسه، بریتانیا و آلمان) که هنوز عضو برجام هستند، تصمیم بگیرند که ایران به تعهدات خود پایبند نیست، می‌توانند این مکانیزم را فعال کنند.
عوامل مؤثر بر احتمال فعال شدن مکانیزم ماشه:
فعالیت‌های هسته‌ای ایران: افزایش سطح غنی‌سازی اورانیوم و کاهش همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی.
تحولات سیاسی: روابط ایران با اروپا و مذاکرات احتمالی برای احیای توافق.
فشار آمریکا: واشنگتن ممکن است از متحدان اروپایی خود بخواهد این مکانیزم را فعال کنند.
در نتیجه، در حالی که امکان فعال شدن مکانیزم ماشه وجود دارد، اما به تصمیم کشورهای اروپایی و تحولات دیپلماتیک بستگی دارد.
مکانیزم ماشه تا کی اعتبار دارد؟
بکانیزم ماشه دارای محدودیت زمانی است و تاریخ انقضا دارد. این سازوکار تا ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ (۲۶ مهر ۱۴۰۴) معتبر است.
جزئیات انقضای مکانیزم ماشه
طبق قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل که برجام را تأیید کرد، محدودیت‌های مربوط به بازگشت خودکار تحریم‌ها پس از ۱۰ سال از اجرای برجام (یعنی در سال ۲۰۲۵) منقضی می‌شوند. به بیان دیگر:
پس از ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵، دیگر هیچ کشوری نمی‌تواند از مکانیزم ماشه برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل استفاده کند.
پس از این تاریخ، پرونده ایران در شورای امنیت به حالت عادی برمی‌گردد و تحریم‌های سازمان ملل دیگر به‌طور خودکار قابل بازگشت نخواهند بود.
آیا ممکن است مکانیزم ماشه قبل از این تاریخ فعال شود؟
بله، تا قبل از ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵، کشورهای باقی‌مانده در برجام (به‌ویژه فرانسه، بریتانیا و آلمان) همچنان امکان استفاده از این مکانیسم را دارند. در صورتی که این کشورها تصمیم بگیرند که ایران به تعهدات خود پایبند نیست، می‌توانند این سازوکار را فعال کنند و تحریم‌های سازمان ملل را بازگردانند.
بنابراین، اگر تا سال ۲۰۲۵ مکانیزم ماشه فعال نشود، این ابزار قانونی برای همیشه از بین خواهد رفت و دیگر قابل استفاده نخواهد بود.
